Jack Zeijlemaker
‘Is dit iets voor u?’.
Zo begint een aankondiging voor de heropening van adviesbureau voor woninginrichting aan de Jans Binnensingel in Arnhem. Het gaat hier om een adviesbureau van meubelfabriek L.O.V dat onder leiding staat van mevr. Smit, wiens specialiteit de kleinere artikelen van kunstnijverheid betreft en de heer Zeijlemaker, binnenhuisarchitect, die de bezoekers wegwijs maakt bij het kiezen van meubilair. Veel van dat meubilair is ontworpen door J.A. Muntendam, architect bij de meubelfabriek L.O.V. (Labor Omnia Vincit) in Oosterbeek.
Teneinde die meubelen dichter bij het publiek te brengen was het dus slim om een adviesbureau te openen op een strategische locatie in de stad.
De man achter de meubelfabriek L.O.V., is Gerrit Pelt. Pelt wilde een modelbedrijf opzetten dat ‘de kloof tussen arbeid en kapitaal moest overbruggen’. Met dit ideaal was Pelt zijn tijd ver vooruit. En dat blijkt: L.O.V opende in 1910 de deuren en bevatte een fabrieksgebouw, een badhuis, personeelswoningen en een bibliotheek. Bovendien golden goede arbeidsvoorwaarden zoals redelijke arbeidstijden en een ziektekostenverzekering voor al het personeel, naast relatief hoge lonen en winstuitkeringen. Om succes te waarborgen had Pelt zich omringd met kunstenaars, tekenaars, ontwerpers en bekende architecten zoals H.F. Mertens, Frits Spanjaard en Jan Muntendam. Zo kon L.O.V. meubelen produceren die behoorden tot ‘de avant-garde onder de meubelen van die tijd in Nederland’.
Jack Zeijlemaker is jong, nog geen 25, en heeft idealen: hij wil hogerop en ook wel verderop. Daarbij bezit hij een hang naar avontuur en droomt ervan zijn kunstzinnige talenten verder ontwikkelen. Gelukkig bestaan er nauwe banden tussen Jan Muntendam en G.A. van de Pol van Toko van de Pol in Batavia. Waarschijnlijk op voorspraak van de eerste mag hij eind september beginnen als interieurarchitect bij Toko van de Pol in Batavia. Geen zee is hem te hoog en weldra stapt hij op de boot naar de Oost. En niet lang na aankomst lezen we in de Indische Courant dat op zaterdag 1 november 1930 een filiaal van Toko van de Pol werd geopend te Weltevreden waar ‘de meubelafdeling onder leiding staat van een bekwaam – dat mochten wij uit de monsterzalen constateren! – interieurarchitect, den heer Jack Zeijlemaker, die werkzaam is geweest in een der eerste Hollandsche zaken op het gebied van binnenhuiskunst’ [L.O.V].
In het Nieuws van den dag van Nederlands-Indië van 30 november in het hetzelfde jaar wordt een meubel-architectuur tentoonstelling aangekondigd: “Onmiddellijk merkt men bij bezichtiging dat de architecten – er zijn ontwerpen van Jack Zeijlemaker, Muntendam, De Vries…- ernaar gestreefd hebben om die ruimte-indeling te bereiken door combinaties van vlakken. De schoonheid is niet gezocht in nutteloze tierlantijntjes maar in een artistieke indeling der vlakken waarvan het massieve beaccentueerd wordt met kleuren.’
In de jaren daarna organiseerde en moderniseerde Jack de meubelafdelingen van Toko van de Pol in Batavia, Semarang, en Soerabaja. Hij ontwierp en leidde uitvoering van betimmeringen en meubilair voor woningen en kantoorgebouwen zoals het huis van de suikermagnaat Oei Tjiong Ham in Semarang, de Borneo Sumatra Handels Maatschappij te Soerabaya en het gebouw van de Levensverzekeringsmaatschappij ” de Nederlanden”.
Jack blijft meubelen ontwerpen; daarbij komt zijn tekentalent goed van pas. In het Nieuws van den dag van woensdag 11 januari 1933 lezen we dat er een expositie bij van de Pol wordt gehouden van ‘nieuwe modellen van Jack Zeijlemaker: ‘de kunstzinnige inrichting van uw woning verdient speciaal in deze tijd uw aandacht’. Twee dagen later staat er een recensie in het Bataviaasch Nieuwsblad.
Hieronder een interessant stukje over de binnenhuisarchitectuur in die dagen.
‘Binnenhuisarchitectuur is in Indié nog vrij nieuw, in zooverre, dat men hier nog niet lang geleden, geheel aangewezen was op Chineesche en Inlandsche meubelmakers. In latere jaren vond het Westersche idee wel meer ingang, vooral dankzij de uitstekende Europeesche tijdschriften op dat gebied, die hier zeer in trek zijn. M.a.w. er werd hier dus op groote schaal plagiaat gepleegd! Dit op zichzelf zou niet zoo erg zijn, wanneer de afwerking der stukken ook zoodanig was, dat zij inderdaad een rustig en mooi sieraad werden in de woning. Doch daaraan mankeerde veel….’
Kortom: er ontbrak in Indië nog heel wat aan de interieurverzorging, vooral waar bij den bouw der woningen hoe langer hoe meer de moderne lijnen ingang vinden. De firma Van de Pol is een dier firma’s die het aangedurfd hebben, eenige jaren geleden een eigen ontwerper te laten uitkomen, namelijk den heer Jack Zeylemaker, binnenhuisarchitect, die o.a. ook college heeft geloopen bij den bekenden professor Huib Luns.’
Minder bekend is dat genoemde architecten ook leerlingen hadden die als voluntair werkten op de L.O.V fabriek en ondertussen het vak leerden. Zo ook mijn grootvader Jack Zeijlemaker. Hij vermeldt in zijn levensbeschrijving dat hij een opleiding tot binnenhuisarchitect heeft gevolgd en verwees daarbij naar J.A. Muntendam. Wat de opleiding tot meubelontwerper en binnenhuisarchitect anno 1929 behelsde is (nog) niet duidelijk. Graag zou ik meer weten over deze ‘opleiding op de werkplek’. Was mijn grootvader de enige of waren er anderen die op dezelfde wijze het vak leerden? Vast staat dat Jack Zeijlemaker slechts een jaar, namelijk van september 1929 tot september 1930, bij L.O.V stage liep cq de opleiding volgt.
Ondertussen krijgt Jack in mei 1930 dus al de leiding van het genoemde adviesbureau in Arnhem. Dat deze taak hem op het lijf geschreven staat, blijkt uit een artikel in de Arnhemsche Courant van zaterdag 25 mei 1930: ‘De kennis op dit gebied van den heer Zeijlemaker is zeer groot en zijn verfijnden smaak en zin voor het practische, maken hem tot een voorlichter par excellence voor hen die voor de lastige taak staan meubilair te kiezen’. Een lastige taak, want een ameublement kan een kamer tot een koud, onaangenaam hok maken of tot het heerlijkste home van de wereld. De waarde van ‘sheeren Zeijlemakers’ adviezen is hiermee wel voldoende belicht.’
Het zal niet de eerste expositie zijn, zo lezen we verderop in hetzelfde artikel: ‘leder jaar opnieuw houdt de firma Van de Pol een expositie met door ‘den heer Zeylemaker ontworpen en in de fabrieken hier vervaardigde modellen. De moderne lijn zegeviert, doch zooals men weet dient er rekening gehouden te worden met den smaak van het publiek niet alleen, maar vooral ook met de financiële draagkracht. Bovendien mag men nut en comfort niet opofferen aan fraaiheid van lijn. Binnen dit kader dus wil de firma Van de Pol in Indië den toon aangeven in de moderne meubelen volgens eigen ontwerp…. Rustige, sobere kunst binnenshuis brengt klaarheid en levensmoed. Maar vooral moet er harmonie zijn tusschen meubilair en behang, en dit is natuurlijk slechts mogelijk als alles in één hand blijft.
Jack Zeijlemaker zal later nog vaak terugdenken aan die eerste jaren bij van de Pol gedurende welke hij vele gebouwen heeft helpen inrichten, later ook in samenwerking met het bekende architectenbureau Blankenberg & Prey.
Monique Soesman, Putten,
23 augustus 2020
Monique schrijft een boek over het leven van haar kunstzinnige grootvader Jack Zeijlemaker.
Heeft u informatie over Jack Zeijlemaker, dan kunt u met Monique Soesman contact opnemen:
monique.soesman@gmail.com